Circulariteit in de praktijk: SPIE Nederland over De Nederlandsche Bank

Als Design & Build manager van het integrale bouw-, beheer- en onderhoudsbedrijf, was Bas onder andere betrokken bij de renovatie van het hoofdkantoor van De Nederlandsche Bank (DNB), een project met grote circulaire ambities. Hoog tijd om Bas aan de tand te voelen over de visie van SPIE Nederland (voorheen Strukton Worksphere), de succesverhalen en de uitdagingen op het gebied van circulariteit.

Bas: “De renovatie van het hoofdkantoor van De Nederlandsche Bank (DNB) is voor mij hét voorbeeld van een circulair succesverhaal. De aanbesteding voor dit project, gericht op volledige renovatie op het hoogste duurzaamheidsniveau en op de herbestemming van de Satelliet – de ronde toren van het DNB-gebouw – was grotendeels gestoeld op de circulaire ambities van DNB. Ze stonden voor alles open. Dat maakte dat we vanuit SPIE Nederland (voorheen Strukton Worksphere) vol enthousiasme aan de slag gingen met ons voorstel. Toen we werden geselecteerd als aannemer, bleek dat alle plannen goed in elkaar pasten en we aan ideeën geen gebrek hadden. DNB had al een potentiële eigenaar voor de Satelliet gevonden en wij hadden de toren bij wijze van spreken ook al anderhalf keer elders een plek gegeven.”

Herbestemming van de toren

Na de aanbesteding ging SPIE Nederland (voorheen Strukton Worksphere) samen met DNB, Kruiswijk, New Horizon en RE:BORN aan de slag met de herbestemming van de toren. “In de aanbestedingsfase bedachten we een heel scala aan ideeën. Bijvoorbeeld om de Satelliet in zijn geheel weg te halen en ergens anders neer te zetten. Maar ook op kleinere schaal, bijvoorbeeld onderdelen van de demontage hergebruiken in de renovatie van de bank zelf. Uiteindelijk kozen we ervoor de toren te ontmantelen tot separate componenten. Die materialen worden per elektrische boot naar een opslaglocatie in Amsterdam-Noord gebracht en klaargemaakt voor hergebruik elders in Amsterdam. Op die manier worden onder andere het volledige betonnen casco – denk aan vloeren, kolommen en trappen – en het overgrote deel van de gevel en installaties opnieuw gebruikt.”

Altijd een plan B

Bovenstaande was niet precies het oorspronkelijke plan van SPIE Nederland (voorheen Strukton Worksphere). “Soms zijn ideeën technisch niet haalbaar. De ervaring leert dat je altijd een plan B moet hebben. Zeker bij renovatietrajecten, die immers minder lineair en rechtlijnig zijn dan bijvoorbeeld nieuwbouwprojecten. Bij het DNB-project zagen we dat renovatie vaak mogelijkheden biedt. Zo kwamen we een vloer van houten balken tegen die genoeg hout opleverde om de nieuwe constructies te kunnen maken. Maar we hadden ook tegenvallers, denk aan asbestbesmetting, waardoor onderdelen opeens onbruikbaar waren. Een van de uitdagingen binnen het project waren de noodstroomaggregaten (NSA’s). De ‘oude’ NSA’s uit het gebouw waren piekfijn in orde, maar moesten wel opnieuw gecertificeerd worden. We wilden ze dolgraag hergebruiken, maar certificering bleek zo duur dat het uiteindelijk beter was om de aggregaten te verschepen naar het buitenland. Daar doen ze dienst door stroom op te wekken. Bij DNB plaatsten we nieuwe aggregaten, met als extra voordeel de mogelijkheid om hierbij biodiesel te gebruiken.”

Programma van Prestaties

Wat is volgens Bas belangrijk in het omgaan met dit soort uitdagingen? “Je moet niet alleen een goed initieel plan hebben, maar het gedachtegoed rond circulariteit ook vasthouden gedurende het hele proces. Niet voor niets hanteerde DNB een Programma van Prestaties in plaats van een Programma van Eisen. Dat maakt het mogelijk om adaptief om te gaan met marktontwikkelingen. En daarvoor heb je het hele bouwteam nodig. Zorg dus dat je bij samenwerkingen niet alleen let op de laagste prijs. Het is ook belangrijk afspraken te maken over wat onderaannemers leveren, waar het vandaan komt, hoe het wordt gemonteerd. Een duidelijke informatieleveringsspecificatie dus. Voor DNB deden we dat ook op BIM-niveau (Building Information Modelling), zodat de bank precies weet welke onderdelen en materialen er bij oplevering en tijdens het onderhoud in het gebouw aanwezig zijn.”

Het belang van BIM

Een ‘digitale tweeling’ van het gebouw met behulp van BIM is volgens Bas noodzakelijk voor de toekomst. “Als onderdeel van de aanbesteding voeren we twee jaar lang het gebouwonderhoud uit voor DNB. We kijken daarbij hoe we de circulaire ambitie van het project kunnen laten terugkomen in het onderhoud. Door in je BIM-model alle informatie over gebruikte materialen en producten vast te leggen, kun je onderhoudswerkzaamheden beter voorspellen en inzichtelijk maken. Predictive maintenance dus. En ook dát is circulariteit: nadenken of je iets meteen vervangt of dat je de storingsgevoeligheid beheerst door wat vaker onderhoud te plegen, waardoor iets langer meegaat.”

De kosten van circulair bouwen

Het project van DNB is een mooi voorbeeld, maar is circulair bouwen wel voor iedereen weggelegd? Bas: “Circulariteit hoeft geen kostenverhogende factor te zijn. De keuze voor circulariteit kwam voort uit de duurzaamheidsambities van DNB. Ook in dit project keken we regelmatig naar goedkopere alternatieven. Bijvoorbeeld voor de houten latten in de circa zesduizend vierkante meter aan plafond. Kies je voor lokaal (hergebruikt) hout of toch mdf of aluminium met houtprint erop? En dan blijkt dat je met een flinke dosis creativiteit en door het betrekken van de juiste partijen zoveel enthousiasme in de keten krijgt, dat het circulaire alternatief voor gelijke kosten mogelijk wordt! Een voorwaarde, want net zoals in elk gezond project is er ook bij DNB sprake van een kostengedreven situatie.”

De toekomst van circulair bouwen

Even los van het project voor De Nederlandsche Bank: hoe ziet Bas de toekomst van circulair bouwen en de rol van SPIE Nederland (voorheen Strukton Worksphere)  daarbij? “Een voorspelling voor 2040 geven vind ik lastig. We moeten in ieder geval zo snel mogelijk richting honderd procent circulair bouwen. Als ik kijk naar de komende vijf jaar, hoop ik dat we de lijn van de afgelopen twee jaar doorzetten. Er is zoveel enthousiasme over circulariteit ontstaan binnen onze organisatie, dat het steeds meer bepaalt hoe we werken en wat we doen op een bouwplaats. Die intrinsieke motivatie is heel belangrijk. We moeten niet vervallen in ‘certificeringsdrang’, zoals ik op het gebied van BREEAM zie ontstaan. Alleen vanuit intrinsieke motivatie kunnen we wet- en regelgeving beïnvloeden, zodat we circulair moeten in plaats van kunnen bouwen.”

SPIE Nederland (voorheen Strukton Worksphere) richt zich daarom, naast circulair uitvoeren, ook steeds meer op strategisch circulair adviseren. “We proberen helder te krijgen hoe een opdrachtgever naar circulariteit kijkt. Het onderwerp is immers heel breed: van hergebruik tot losmaakbaarheid en alles ertussenin. Idealiter gaan we al tijdens het design & build-project met de opdrachtgever om tafel om mee te denken. Soms blijkt in een samenwerking dat de één een roze bril op heeft, en de ander een zwarte. Dat zorgt voor een goede balans. Uiteindelijk wil je samen een goed gebouw neerzetten dat circulair én technisch haalbaar is.”