Staal een tweede, derde of vierde leven geven? Het kan, volgens Paul Korthagen

“Het is natuurlijk geen toeval dat we in dit gebouw zitten”, zegt Paul Korthagen, lid van het vier man tellende directieteam van IMd. “Wil je roepen dat je voor circulair bouwen bent? Dan moet je ook zelf het goede voorbeeld geven. Waarom nieuwbouw, als je ook in een bestaand gebouw kunt trekken? We hebben dit helemaal zelf ontwikkeld en het is een heerlijk gebouw om te werken.”

‘Vergelijk het maar met Meccano’
Ook in het eigen gebouw heeft IMd toegepast wat het al vele jaren van de daken schreeuwt: gebruikt staal biedt veel mogelijkheden. Zo is het onder meer in te zetten bij nieuwbouw- en renovatieprojecten. “We zijn hier inderdaad al lang mee bezig”, vertelt Korthagen. “Samen met de TU Delft hebben we onderzoek gedaan en diverse proeven uitgevoerd. Hieruit bleken de vele praktische toepassingsmogelijkheden van het zogeheten donorstaal.”

Anders dan bijvoorbeeld gewapend beton is staal bij uitstek geschikt om het een tweede leven te bezorgen. ”Staal is redelijk homogeen”, legt Korthagen uit. “Zo bestaan stalen balken uit één materiaal. Ze zijn in een gebouw vaak van dezelfde lengte en meestal met bouten bevestigd. Je kunt het vergelijken met het aloude Meccano. Je kunt een staalskelet in veel gevallen dus vrij gemakkelijk demonteren.”

Een hergebruikt staalskelet voor Biopartner 5
Een voorlopig hoogtepunt in het oeuvre van IMd is het realiseren van Biopartner 5, een verzamelgebouw voor ondernemers in laboratoriumonderzoek op de Science Campus in Leiden. “Terwijl Biopartner 5 al was ontworpen en geconstrueerd, bleek elders op de Campus een gebouw te worden gesloopt. Het staalskelet daarvan was prima geschikt voor Biopartner”, vertelt Korthagen. Maar het hergebruik van dat staal ging niet zonder slag of stoot. “Het demonteren van een gebouw is iets anders dan slopen, dus dit traject vroeg van de sloper wel enige aanpassing.”

De vloerdelen waren al in stukken weggehaald, waarbij het rekening houden met het sparen van te hergebruiken materiaal lastig bleek. “Zaag je te diep, dan zit je al gauw in de stalen balken”, legt het directielid van IMd uit. “En balken die voor hergebruik zijn bestemd, leg je voorzichtig neer in plaats van ze neer te kwakken.” Uiteindelijk bleven de elementen van het staalskelet intact, mede dankzij de flexibiliteit van de sloper. Ze werden onderdeel van de tussentijds aangepaste constructie van Biopartner 5.

‘Uniek voor Nederland’
“Dit gebouw is voor tweederde gerealiseerd met gebruikt staal, zo’n 170 ton”, meldt Korthagen trots. “Op deze schaal is dat uniek voor Nederland en misschien wel in de hele wereld.” Ook al omdat op de bouwplaats een werkplaats kon worden ingericht en het staal maar een paar honderd meter hoefde te worden verplaatst. “Het was natuurlijk een toevalstreffer: een donorgebouw zo dichtbij dat er van transport nauwelijks sprake is.”

‘Hergebruik wordt gemeengoed’
Hoewel de omstandigheden en voorwaarden niet altijd optimaal zijn, voorziet Paul Korthagen een mooie toekomst voor het inzetten van donorstaal en voor hergebruik in het algemeen. “Nu is het nog zo dat iedereen die bij zo’n project als Biopartner 5 is betrokken, erin moet geloven en er de lol van moet inzien. Bij dit project waren de opdrachtgever, wij als constructeurs en de architect de voortrekkers die de rest in hun enthousiasme meenamen”, blikt Korthagen terug. “Maar ik voorzie dat in pakweg 2040 hergebruik gemeengoed is geworden. De ontwikkelingen gaan namelijk snel en ik denk dat zowel de maatschappelijke als fiscale belasting van materialen steeds zwaarder wordt. Dat maakt hergebruik aantrekkelijker.”

Demontabele gebouwen
Bij IMd Raadgevende Ingenieurs leeft de ambitie om te streven naar het realiseren van demontabele gebouwen. “We hebben het nu nog vooral over staal een tweede leven geven. Maar waarom zou je niet denken aan een derde of zelfs vierde leven voor demontabele constructies?”, aldus Korthagen. “Eigenlijk moet je al bij het realiseren van een gebouw uitgaan van een kringloopgedachte: hoe zorgen we ervoor dat zo veel mogelijk materiaal opnieuw kan worden gebruikt? Denk aan zo min mogelijk lasverbindingen en constructies juist zo veel mogelijk in elkaar schroeven. Later is zo’n staalskelet dan gemakkelijk uit elkaar te halen en opnieuw te gebruiken”, betoogt de directeur van IMd. “Bij Biopartner hebben we dat gedaan met gebruikt staal. Dan heb je het écht over dubbele circulariteit.”

Direct daaraan verbonden is de vraag: kijk je bij een ontwerp vanuit de beschikbare grondstoffen of is het ontwerp bepalend? Korthagen: “Streef je dat eerste na, dan benut je optimaal wat er aan materiaal beschikbaar is. Ga je uit van het ontwerp, dan is het direct veel moeilijker materialen te vinden die je nodig hebt.”

‘Slimme dingen doen’
“Het zit in het DNA van IMd om scherper, creatiever en kritischer met gebouwen om te gaan en vanuit die houding slimme dingen te doen”, zegt Korthagen. Maar ook zonder die gespecialiseerde ambitie moet hergebruik van staal en andere materialen economisch natuurlijk wel worden rondgebreid. “We zien nogal eens dat een business case op papier klopt, maar dat de kosten in de praktijk hoger blijken te zijn. We moeten naar een break-even situatie toe en ik denk dat we daar steeds dichterbij komen. Ik ben dus optimistisch over de toekomst van hergebruik en niet alleen van staal.”

Bron omslagfoto: Popma ter Steege