Duurzame gebiedsontwikkeling: waarom kwaliteit van de bebouwing zo belangrijk is

‘Kwaliteit’ is op zichzelf natuurlijk een lastig begrip. Het krijgt eigenlijk pas inhoud in een levendige uitwisseling van meningen en visies. Dat is dan ook precies de taak van een gebiedsmanager: het op gang brengen en houden van de discussie over kwaliteit.

Het begint met visie

Of in een gebied kwaliteit tot stand komt, hangt sterk af van de onderliggende visie die doorgaans door de gemeente is ontwikkeld. Zit daar op zichzelf al kwaliteit in? In hoeverre houdt het plan er rekening mee dat dingen kunnen veranderen? Is het voldoende flexibel om ook bij veranderingen koers te houden?

De gemeente moet een visie hebben, zeggen wat ze wil en wat ze daarvoor over heeft. Dat kan op verschillende manieren. Voor het Sphinx-terrein bijvoorbeeld ontwierp en ontwikkelde de gemeente Maastricht de volledige openbare ruimte, compleet met kavelindeling en groenvoorziening. Zo wist iedereen die hier aan de slag ging, wat de bedoeling was. Den Haag stak zijn nek uit door het nieuwe stadhuis te bouwen in het hart van de stad. Het ‘IJspaleis’ in combinatie met de bibliotheek werkte vervolgens als een magneet op andere organisaties en bedrijven. Delft doet het weer anders. Voor de ontwikkeling van de spoorzone is dominant gekozen voor een proces dat van meet af aan draait om de kwaliteit van de invulling.

Nieuw Delft

De spoorzone in Delft is een complex project, waarbij onder meer een bestaande drukke spoorverbinding ondergronds werd gelegd. Zes jaar is er gewerkt aan een spoortunnel in het centrum van de stad. In 2015 gingen de spoortunnel en het nieuwe ondergrondse station open. Dankzij deze gigantische operatie verdween het viaduct dat de stad zo lang visueel in twee delen heeft gescheiden. In het spoorzonegebied ontstaat bovendien de wijk Nieuw Delft, een aantrekkelijk stedelijk gemengd gebied midden in Delft, grenzend aan de historische binnenstad. Hier komen behalve 800 woningen ook kantoren, horeca en winkels, omzoomd door een nieuw stadspark, een gracht en waterpartijen. De bouw van de eerste woningen startte in 2014. De wijk zal tussen 2023 en 2025 helemaal zijn voltooid.

Aandacht voor kwaliteit

Op basis van het stedenbouwkundig plan heeft de gemeente in bouwenveloppen en kavelpaspoorten slechts summier voorwaarden gesteld aan de bebouwing. Belangrijker vindt men de regels die zijn opgesteld voor de begeleiding. Bijvoorbeeld dat de keuze voor een architect in principe moet worden gemaakt op basis van een pitch. Zo wordt kwaliteit leidend voor het ontwerpproces.

Om in algemene zin kwaliteit te genereren en te waarborgen heeft de gemeente zelf een stevige rol in het proces genomen. De stadsbouwmeester en stedenbouwkundig supervisor denken mee gedurende de hele ontwikkelingstijd. Zij zijn voortdurend betrokken, leveren commentaar en advies, en houden de discussie over de kwaliteit van plannen en ontwerpen op een hoog niveau. Zij bespreken de plannen vervolgens in de zogenaamde Kwaliteitskamer die louter bestaat uit vakmensen. Zo wordt de kwaliteit geborgd gedurende het ontwikkelproces, terwijl de formele Welstandscommissie officieel pas aan het eind van het traject in beeld komt: bij de behandeling van de aanvraag omgevingsvergunning.

In Nieuw Delft heeft ‘kwaliteit’ zo een prominente betekenis gekregen. De aanpak laat zien dat het praktisch heel goed mogelijk is inhoud te geven aan zo’n lastig en subjectief begrip. Maar ook hoe belangrijk de rol van de gemeente is om  van de discussie over kwaliteit geen sluitpost te maken. Want over kwaliteit, over het ontwerp van gebouwen in relatie tot hun omgeving, moet je steeds nadenken. Vanaf het allereerste begin.